O nazwie stolicy słów kilka

wrz 8, 2015

Uroczą legendę o syrence i rodzeństwie, Warsie i Sawie, zna większość polskich dzieci. Jako źródłosłów nazwy stolicy podają ją nawet dorośli, poważni ludzie, powtarzając zapamiętane z dzieciństwa opowieści. Prawda jest nieco inna, choć też wiąże się z pewnym imieniem.

Ziarenko prawdy w micie…

Według legendy nazwa miasta pochodzi od imienia Warsa, rybaka, i Sawy. Oboje byli ubogim, kochającym się małżeństwem, które przyjęło w gościnę zagubionego księcia Siemomysła. Z wdzięczności książę nadał im tereny nad Wisłą jako własność. W innej wersji Wars był młodzieńcem, który pojmał syrenę, Sawę – symbol miasta. Trochę zamieszania do tej legendy wnosi fakt, że Sawa to słowiańskie imię… męskie.

Językoznawcy dowodzą, że nazwa stolicy pochodzi od jednego imienia męskiego – Wrocisław. Przez czeskie wpływy „o” zamieniło się w „a”, jak w imieniu Władysław, pierwotnie brzmiącym podobnie do Włodzisław. Ślady tego imienia z dawnym „o” widać chociażby w słowie „włodarz”. Zamieniła się również kolejność głosek, tak że „ro” zamieniło się w „or”, „ra” w „ar”. Imię to jest zbudowane w typowy dla nazewnictwa starożytnych Słowian sposób z dwóch członów: pierwszy „wroci” oznacza „wrócić, wrócić się”, drugi „sław” to, jak łatwo się domyślić, „sława”. Noszący to imię mógł być zatem postrzegany jako ten, który „przywróci sławę”. Nadanie dziecku takiego imienia mogło mieć charakter życzeniowy, stanowić błogosławieństwo, aby noszący je syn przyniósł sławę swojemu rodowi. Od tego samego imienia pochodzi także nazwa Wrocławia.

Pochodzenie nazwy

Jak od Wrocisława doszliśmy do Warszawy? Jednym z funkcjonujących dawniej wariantów tego imienia była forma „Warcisław”. Krótszą formą było zdrobnienie Warsz, Wars – tak jak mały Tomasz jest Tomkiem, a mała Katarzyna to Kasia. Kroniki z XIV wieku notują nazwę Warseuiensis (1321), Varschewia (1342), a w XV wieku – Warschouia (1482). Średniowieczna nazwa brzmiała Warszewa, Warszowa. Dodanie do imienia końcówki „-owa” oznaczało, że dany teren należy do określonej osoby: ziemia nad Wisłą była Warszowa, czyli należała do Warsza. Równocześnie w XVI wieku dokonywały się silne przemiany w języku, w skutek których po „sz” pojawia się głoska „e” – stąd Warszewa.

Z czasem mieszkańcy regionu zaczęli traktować końcówkę „-ewa” jako regionalizm, gwarową naleciałość – rzeczywiście w centralnej Polsce często wymieniało się dominujące na południu „o” na „e”. A ponieważ z upowszechnieniem się druku – za sprawą krakowskich drukarni – w ortografii zaczęły się popularyzować formy charakterystyczne dla wymowy małopolskiej, to aby odżegnać się od skojarzenia z gwarami mazowieckimi, formę Warszewa zastąpiła z czasem Warszawa, choć w tym wypadku nie poprawiono formy błędnej na poprawną, tylko poprawną – na hiperpoprawną. I tak od XVI wieku – do dziś.